Sawise maca lan ngerteni
apa kang kinandhut sajroning serat Tripama, panulis ngerteni jebul kang
dikarepake ing serat Tripama iki mbabar ngenani jiwa nasionalisme saka
tokoh-tokoh pewayangan kaya dene paraga Suwanda, Kumbakarana lan Adipati Karna.
Paraga Suwanda
Sawijine
patih kang diduweni dening Prabu Harjuna Sasrabahu. Patih kang bisa dadi
tuladha tumrap para prajurit. Tuladha kanggo njaga tata tentreme negara lan
bangsa. Kang kabeh iku ora darbe karep liya saliyane kanggo njaga katentremane
bangsa lan negara ing Maespati. Kaprawirane patih Suwanda iki kawentar banget.
Awit dheweke minangka patih nduweni kaluwihan dhewe tinimbang liyane. Kaya
cuplikan ing ngisor iki:
“Yogyanira kang para prajurit, lamun
bisa sira anuladya, duk ing ngunicaritane, andel ira Sang
Prabu Sasrabahu ing Maespati, aran patih Suwanda,
lalabuhanipun, kang ginelung triprakara, guna kaya purun ingkang
den antepi, nuhoni trah utama.”
Ing
serat Tripama iku diandharane yen ta patih kang aran Suwanda iki nduweni sipat
gelem nglabuhi bangsa lan negarane kanthi telung prekara, yaiku guna utawa
luwih trepe nduweni kapinteran kang bisa digunakake kanggo nata negara Maespati
supaya dadi negara kang luhur lan uripe rakyate ayem tentrem. Kapindho yaiku
sugih bab akal lan pikiran. Karepe, patih Suwanda bisa ngeluwari sakabehing
reribete kerajaan Maespati nalikane ana prekara kang tumungkul sajrone negara
kanthi cara kang becik. Banjur kang pungkasan yaiku gelem utawa purun nglakoni
apa wae prentahe rajane kanggo kamulyane bangsa lan negarane saka reribet
negara manca. Uga malah dheweke bela negarane tumekane pati. Kabeh iku
ginambar kaya ing cuplikan ing ngisor iki:
“Lire lalabuhan triprakawis, guna bisa sanes
kareng karya, binudi dadya unggule, kaya sayektinipun
duk bantu prang Manggada nagri, amboyong putri damas katur
ratunipun, purune sampun tetela, aprang tanding lan ditya Ngaka nagri, Suwanda
mati ngrana.”
Paraga Kumbakarna
Paraga
kaloro yaiku jenenge Kumbakarna. Paraga raksesa saka negara Alengka kang
misuwur minangka negara kang sugih lan ora kekurangan apa-apa. Emane, raja kang
kuwasa neng Alengka yaiku prabu Dasamuka utawa Rahwana raja kang kondhang
wengis marang rakayate. Tumindak sapenak udele dhewe. Nduweni adhi cacahe 3
yaiku Kumbakarna, Sarpakenaka lan Gunawan Wibisana. Kang kabeh saka patang
sedulur iki awujud buta. Nanging siji kang sipate terkadhang kaya manungsa
lumrah yaiku Gunawan Wibisana.
Ing
ngisor iki bakal diandharake kepriye sifat nasionalismene Kumbakarana saka trah
raseksa kaya kang kacuplik ing serat Tripama iki:
“Wonten malih tuladan prayogi, satriya
guna nagri ing Ngalengka, Sang Kumbakarna arane, tur iku warna
diyu, suprandene nggayuh utami, duk wiwit prang Ngalengka, dennya darbe
atur, Mring raka amrih raharja. Dasamuka tan kengguh ing aturyekti,
mengsah wanara.”
Paraga
Kumbakarna ing kene minangka paraga kang dadi punjere analisis. Jalaran dheweke
nduweni sifat nasionalisme. Sifat mikul dhuwur mendhem njero marang negarane.
Nalikane Prabu Rama nyerang negara Alengka jalaran garwane kang asmane Dewi
Sinta diculik dening kakange ora liya Prabu Dasamuka. Kumbakarana kang nalikane
iku lagi turu kapati kepeksa ginugah dening sadhengah prajurit supaya mbiyantu
anane reruwete negara ing Alengka supaya mendhung kang nggembuleng ing
Alengka enggal-enggal kawiyak. Nalikane ngerteni udrege prekara saka pokal
gawene kang mase kang nggawa mlayu kanthi peksan garwane prabu Rama yaiku Dewi
Sinta, Kumbakarna sajake gela. Jalaran mung gara-gara wanita saiki Alengka ora
bisa ngrasakake ayem tentrem kaya sadurunge. Senajan ta sejatine uga ora
tentrem merga polahe para panggedhene sing sawiyah-wiyah marang rakyate mau.
Nanging,
sawise ditlesih maneh lan dipikir kanthi premati uga Rahwana ora kena
dielingake maneh supaya ora nerusake perang. Jalaran perang iku akeh sisi
negatife tinimbang positife. Nanging Rahwana isih kukuh marang karepe yaiku
kepengin ngobrak-abrik pasukan wanara kang dipimpin dening Anoman. Wekasane
Kumbakarna minangka satriya utama kang luwih nengenake mbela negarane saka
amukane wanara ya ora dadak ngenteni prentahe Rahwana kaping pindho, banjur
langsung tumuju ing palagan paperangan. Niyat kang digawa dudu mbelani
kesalahane Rahwana, nanging kanggo njaga keamanane wewengkon Alengka saka
gangguan njaba yaiku serangane pasukan wanara utawa kethek.
Kaya
dene cuplikan ing ngisor iki:
“Kumbakarna kinon mansah jurit, mring
kang raka sira tan lenggana, nglungguhi kasatriyane,
ing tekad datana sujud, amung cipta labuh nagari,
lan noleh yayah rena nyang leluhuripun, wus mukti
haning Ngalengka mangke, arsa rinusak ing bala kapti punagi mati ngrana.”
Adipati Karna
Adipati
Karna satriya ing Awangga kang tunggal ibu (Kunthi) seje bapa yaiku dewa Surya
karo Pandhawa. Adipati Karna luwih milih mbela Prabu Duryudana saka Kurawa
nalikane perang barayudha mengkone tinimbang dadi siji kelawan para adhine
yaiku Pandhawa.
“Wonten malih kinarya palupi, Suryaputra narpati
Ngawangga, lan Pandawa tur kadange len yayah tunggil ibu suwita mring Sri
Kurupati, nagri Ngastina kinarya gul agul, manggala golonganing
prang, Bratayuda ingadeken sepopati, ngalaga ing Kurawa.”
Sajrone
prang Baratayudha mengko Adipati Karna kadhapuk minangka senopatine perang ing
palagan paperangan. Kang tegese adipati Karna kudu memusuhan karo para adhine
yaiku Pandhawa. Jalaran dheweke ngrasa Prabu Duryana iku nduweni jasa tumrap
uripe. Kang wis menehi pangkat, drajad, aweh bandha donya lan gelem nampa
dheweke apa anane. Saka alesan kang kaya mangkono iku mau adipati Karna bakal
aweh piwales yaiku bakal mbiyantu marang Hastina nalikane prang Baratayudha
pacah. Saliyane iku Karna luwih milih Hastina tinimbang Amarta jalaran awit
cilik tumekane wis dadi Adipati ya urip ing negara Hastinapura dudu Amarta.
Kanthi lelandhesan kang kaya mangkono mau banjur Karna bakal mati-matian kanggo
njaga katentremane Hastinapura saka reridhun kang ana. Karna minangka satriya
utama ora gampang nglalekake jasane wong kang wis mbiyantu ing uripe. Saliyane
iku Karna uga minangka warga saka Hastina dadi uga gelem mbiyantu yen ana
reribet kaya mangkono. Kang wekasane uga Karna tiwas ing palagan kanthi
terhormat. Tiwas mbela negarane lan dadi satriya utama.
“Den mungsuhken kadange pribadi, aprang tanding lan
Sang Dananjaya, Sri Karna suka manahe, dene nggenira pikantuk, marga denya
arsa males sih-ira Sang Duryudana, marmanta kalangkung, denya ngetok
kasudirane, aprang rame Karna mati jinemparing, sembaga wiratama.”
Saka
katelu conto paraga wayang kasebut yaiku Patih Suwanda, Kumbakarna lan Adipati
Karna iki minangka potret kanggone para manungsa kang isih urip ing alam donya
lan manggon sacara resmi kudune nduweni pikiran kang kaya mangkono iku.
jalaran sakabehing tumindak iku kudu nduweni niyat kang becik. yaiku kanggo
njaga tata tentreme negarane saka sakabehing reridhu. Ora mikirake keperluane
pribadhi wae. Minangka warga kang becik kudune bisa njaga bebarengan keamanane
bangsa lan negarane.
Nasionalisme ing Jaman saiki
Potret nasionalisme ing jaman saiki wujude beda
kelawan crita wayang kaya wis kang diandharake ing sajrone serat Tripama ing
ndhuwur. Nanging mbok kaya mangkonoa bab wujude nasionalisme kang beda isih tetep
bisa diwiyak ing satengahe bebrayan ing Indonesia.jalaran wijud saka
nasionalisme dhewe iku ora mung kanggo pertahanan bangsa lan negara wae. Isih
akeh liyane kaya dene “cinta produk dalam negeri”. Kanthi cara kang kaya
mangekene iki sejatine uga wis mertandhakake yen ta sejatine pawongan iki isih
nduweni rasa nasionalisme. Jalaran dheweke isih dhemen marang asil-asil
prodhuksi negarane dhewe, dudu ngagung-ngagungake prodhuke negara manca. Kang
terkadhang luwih parah maneh yaiku luwih mbela negara manca tinimbang negarane
dhewe kang sasuwene iki wis aweh papan, rejeki lsp.
Kaya
katelu tuladha ing ndhuwur, sejatine saiki uga isih ana. Kaya dene
pasukan tentara kang njaga ing tapel wates kang kadhang kala isih ana udreg wae
kara negara manca. Dene sifat-sifat nasionalisme iku mau wis ora ana ing
pribadhi saka tentara-tentara iku wis ora mungkin maneh bakal gelem njaga
tapel wates. Awit iku pancen tugase minangka tentara lan uga tugase minangka
warga negara kang kudu njaga katentremane bangsa lan negara saka gangguan
negara manca.
Emane,
sifat-sifat kang kaya mangkono iku sajake saperangan saka masyarakat Indonesia
sifat nasionalismene wis surut. Jalaran anane jaman globalisasi kang kanthi
kepenak negara manca bisa mlebu metu wewengkon utawa negara Indonesia aweh
iming-iming arupa barang kang luwih apik lan dhuwit. Saengga ora mokal yen ta
saperangan warga Indonesia uga katut karo iline banyu globalisasi. Tuladhane
wae ing bab politik lan para panggedhe kang manggon ing gedhung kang magrong-magrong
ing pusate pamarentahan. Saiki kayae sifat nasionalisme iku dudu kanggo bangsa
lan negarane. Nanging uga wis ana kapreluwan liya yaiku kanggo mulyakake awake
dhewe. kaya dene kasus-kasuse Gayus sing ora enggal-enggal rampung lan malah
mbrebes mili teka ngendi-endi. Sajake para pangedhe -panggedhe luwih milih
ndebatake tinimbang ngrampungake prekara -prekarane gayus. Mung mandheg ing
obrolan-obrolan wae. Nanging kasunyatan kang ana sasuwene iki mung udreg wae
tanpa kajelasan kang mirunggan. Iki minangka bukti ye ta sejatine ngono sifat
nasionalisme saka saperangan warga Indonesia wis saya surut awit pengin
nylametake pribadhi dudu kanggo ayem tentreme bangsa lan negara. Coba yen ta
mikire kanggo ayen bangsa lan negara, kasus kaya Gayus iku ora bakal kedawa-dawa
kaya mnagkene. Malahan saiki durung ana kejelasan ketuntasane malah kaya-kaya
kasuse gayus iku ngabar ngono wae.
Saliyane
iku surute sifat nasionalisme saka warga jalaran kurang makmure panguripane.
Coba wae dititi priksa kaya anane kasus nyolong wesi sepur. Kang bisa nyebabake
sepur nggoling lan ndadekake kurban kang cacahe uga ora sethithik. Tumindak
kaya mengkene iku ora nuduhake sifat nasionalisme jalaran dheweke “ngamanake”
samubarang dudu kanggo bangsa lan negara nanging kanggo dhiri pribadhi kang
wekasane malah nuwuhake bencana kang gedhe rak kojur ngene iki.
Tidak ada komentar:
Posting Komentar